Laten we beginnen met leegte, het soort leegte dat de ruimte om je heen uitholt van de plaats waar iets had moeten zijn... maar niet is. Misschien omdat het er normaal gezien wel is, of gewoon omdat ik dat graag zou willen. Het is die leegte waarin het luisteren zich richt op het ontbrekende object. In deze volumineuze leegte die gevuld is met mezelf, als een heteluchtballon die wordt opgeblazen in een lege kerk, luister ik naar de geluiden die mijn lege huis maakt; de theepot die op het aanrecht belandt, de lepel die in het kopje speelt, de plastic zak die ritselt terwijl hij op de grond valt en kraakt wanneer ik hem oppak om hem in de vuilnisbak te gooien, de eeuwige vlieg —mijn slechte geweten— de moeizame, trage voetstappen op de met tapijt beklede trap, de moeizame klik in mijn ouder wordende knie, het comfortabele gebons van de deur. Deze geluiden —de symfonie van mijn eenzaamheid— vormen de leegte tot in de kleinste details. Ik wacht en luister tot er een sleutel in de voordeur draait. Wanneer ik deze hoor, juich ik rustig en bedeesd in mezelf, en wend me tot haar blozende gezicht dat gevuld is met haar dag. Ik luister naar haar verhaal van die dag, het hele verhaal, en probeer niet te veel te zeggen. De geluiden van leegte hebben zich allemaal teruggetrokken, zijn in zichzelf gekeerd; het huis is nu tot de nok toe gevuld, vol activiteit en betekenis. (Laat haar praten, luister gewoon, ik plooi mijn gezicht volgens haar woorden, niet te peinzend en ik probeer vooral niet te fronsen. Geen oordeel. Ik schort mijn gedachte op zoals mij geleerd is, en ik laat haar los; mijn ziel maakt zich leeg en is klaar om door haar gevuld te worden; ik houd haar in mijn geest, binnen het bereik van mijn gedachte, maar ergens net eronder, zonder mijn kleine, onzekere schat aan kennis en mijn wankele levenservaring aan te raken. Ik luister alsof ik zweef en doe mijn best om te horen. Dit luisteren is niet spontaan, het is een weloverwogen kunstvorm die veel oefening, nauwgezetheid en precisie vereist. En dan, als het erop aankomt, reageer ik met de volle kracht van wat ik heb geoogst in haar woorden, de melodie en het ritme, haar ondersteunende gebaren, al haar betekenis. Maar ik reageer niet stormachtig. Ik ben geen god of messias. Nee. Ik reageer als een licht zomerbriesje, maar met een conceptueel zwaartepunt in mijn antwoord, zodat het juist is, met het juiste gewicht en van de juiste kracht en inhoud. En terwijl ik dat antwoord geef, kijk ik haar aan, wat inhoudt dat ik met mijn ogen in haar ogen kijk, waardoor een oneindige diepte ontstaat. Door naar haar te luisteren, maak ik mezelf. Niet onderdanig, niet superieur, maar met zorg maak ik mezelf tot haar gelijke.
Haar gelijke? Ja, aandachtig luisteren is de essentie van gelijkheid.

Er is geen rechtvaardigheid, geen eerlijkheid, geen gelijkheid, en zelfs geen waardigheid zonder de kunst van het luisteren. Luisteren is een kunst die je kunt leren en oefenen. Het vereist dat je begrijpt wat je hoort of bereid bent te bekennen dat dat niet zo is, en dat je bereid bent het nodige werk te doen. De wereld barst van informatie. Luisteren helpt ons onszelf te oriënteren binnen die overvloed en die informatie om te zetten in iets wat op kennis lijkt. Kennis is informatie die wordt begrepen aan de hand van haar implicaties. En wie volledig heeft geluisterd, kan reageren en zelfs verantwoordelijkheid nemen: zij weten wat ze moeten doen. Gezegend zijn de luisteraars. Zeggen dat luisteren een daad van vrijgevigheid is, is waar, maar de waarheid ervan is de eigenhandig opgelegde en onnodige tragedie van onze wereld. Zie ze om je heen: mensen die hongeren naar luisteraars, die schreeuwen in de leegte; mensen die zelf niet geleerd hebben te luisteren en die wat ze te zeggen hebben opdringen aan de weerlozen die zo graag hun verhaal willen vertellen; mensen die niets te zeggen hebben maar blijven praten, oeverloos brabbelen; mensen die tegen zichzelf praten, of diep binnenin tegen iemand anders, omdat ze het praten met anderen hebben opgegeven omdat er toch niemand luistert; mensen die anderen afluisteren en woorden oppikken en op hun wankele bewijs grote theorieën opbouwen over samenzwering, angst en bedreiging. De kunst van het aandachtig luisteren is de noodzakelijke en toereikende voorwaarde voor rechtvaardigheid en gelijkheid, voor waardigheid. Het is waartoe een volwaardig mens in staat is, om zo een volle, rijke wereld te scheppen.