Exercises in Killing Our Egos
Dit artikel werd geschreven door Nikki Dekker, naar aanleiding van STRP Scenario #4: Exercises in Killing Our Egos op 27 november 2019 in Eindhoven. Gasten Erno Eskens, Anna Gimbrère, Emke Idema, Ruben Jacobs en Anne de Vries spraken over een toekomst van onze relatie als mensen met planten, dieren en de ruimte.
Het lijkt wel een rots van papier-maché, met al die touwen en visnetten eroverheen; het soort surprise dat je zou maken voor iemand die een grote zeereis gaat maken. Maar het is een echte steen; het meterslange stuk plastiglomeraat (een mengeling van grind, schelpen en plastic) is een nieuwe steen die in het Museon in Den Haag ligt uitgestald. Deze steen bestaat alleen omdat mensen bestaan.
De mens is een geologische kracht geworden. We leven in het Antropoceen, het tijdperk waarin de aarde ingrijpend en onomkeerbaar verandert door menselijke activiteiten. Over deze nieuwe periode gaat STRP Scenario #4, of eigenlijk: over de periode die hierop zal volgen. STRP heeft vernieuwende makers en denkers uitgenodigd om hun visie op de kwestie te delen. Hoe kunnen we voorbij ons menselijke perspectief reiken, en de wereld laten voortbestaan, met ons erin, zonder het middelpunt te zijn?
Grensoverschrijdend gedrag
Ruben Jacobs begint met een grafiek van het SRC (Stockholm Resilience Centre) waarin de negen planetaire grenzen worden weergegeven: klimaatverandering, de afbraak van de ozonlaag, de verzuring van de oceaan, et cetera. Wetenschappers verkondigen het al jarenlang: we zijn voorbij het kantelpunt. Onze industriële activiteiten, onze productie en ons grondstoffengebruik zijn te groot voor deze aarde.
‘We hebben de grenzen van de planeet allang overschreden,’ zegt Ruben Jacobs. Een interessante formulering, waar mijn oor aan blijft haken. De term ‘grensoverschrijdend gedrag’ hoor ik eigenlijk alleen in de context van menselijke relaties. Maar misschien is dat op zich al een vorm van antropocentrisch denken. Misschien is het tijd om te kijken hoe grensoverschrijdend gedrag op het gebied van andere dieren, planten, natuurgebieden en planeten eruit ziet.
Wie wil leren omgaan met grensoverschrijdend gedrag, of probeert te voorkomen dat het gebeurt, vindt online een hele reeks aan tips. Het zijn adviezen voor de werkvloer, voor bedrijven en zorginstanties, maar ze lijken net zo goed toepasbaar op de relatie tussen mens en planeet.
‘We hebben de grenzen van de planeet allang overschreden,’ zegt Ruben Jacobs. Een interessante formulering, waar mijn oor aan blijft haken. De term ‘grensoverschrijdend gedrag’ hoor ik eigenlijk alleen in de context van menselijke relaties. Maar misschien is dat op zich al een vorm van antropocentrisch denken. Misschien is het tijd om te kijken hoe grensoverschrijdend gedrag op het gebied van andere dieren, planten, natuurgebieden en planeten eruit ziet.
Wie wil leren omgaan met grensoverschrijdend gedrag, of probeert te voorkomen dat het gebeurt, vindt online een hele reeks aan tips. Het zijn adviezen voor de werkvloer, voor bedrijven en zorginstanties, maar ze lijken net zo goed toepasbaar op de relatie tussen mens en planeet.
Tip 1: zorg voor een open klimaat
In haar lezing merkt Emke Idema al op dat we een publieke ruimte missen in onze samenleving; een plek waar we met z’n allen, op gelijke voet, met elkaar in gesprek kunnen over onze gezamenlijke problemen. Emke probeert deze ruimte te creëren in theater en games, waar mensen altijd een rol aannemen, en zichzelf en elkaar moeten bevragen.
Zijn we daar eigenlijk klaar voor? Het fundament van ons rationale denken is gebouwd op een totale voorkeur voor de menselijke soort. Neem John Locke, de grote verlichtingsdenker. ‘De aarde, en alles wat erop leeft, bestaat voor de mensen, zodat zij ermee kunnen doen wat ze willen,’ schrijft hij. 2000 jaar eerder stelt Aristoteles vast dat natuur niets meer is dan ongevormde materie. ‘Húlè’, stof. Het is niks. Het wordt pas wat als mensen, met hun intellect, er vorm aan geven.
Niet toevallig beroepen sommige boeren in het stikstofdebat zich op hun rol als hoeders van de natuur. De omgeploegde akkers, de grasweides, alles plat en uitgekaveld: dit is de natuur die wij, Nederlanders, hebben vormgegeven. In prachtige vierkanten zien we het over ons platte land uitgestrekt.
Zijn we daar eigenlijk klaar voor? Het fundament van ons rationale denken is gebouwd op een totale voorkeur voor de menselijke soort. Neem John Locke, de grote verlichtingsdenker. ‘De aarde, en alles wat erop leeft, bestaat voor de mensen, zodat zij ermee kunnen doen wat ze willen,’ schrijft hij. 2000 jaar eerder stelt Aristoteles vast dat natuur niets meer is dan ongevormde materie. ‘Húlè’, stof. Het is niks. Het wordt pas wat als mensen, met hun intellect, er vorm aan geven.
Niet toevallig beroepen sommige boeren in het stikstofdebat zich op hun rol als hoeders van de natuur. De omgeploegde akkers, de grasweides, alles plat en uitgekaveld: dit is de natuur die wij, Nederlanders, hebben vormgegeven. In prachtige vierkanten zien we het over ons platte land uitgestrekt.
Tip 2: erken dat wezens met beperkingen risico lopen
Is dat wat het landschap zelf zou willen? Anne de Vries onderzoekt de mogelijkheid van rechten voor niet-menselijke wezens. In dit geval een rivier. De Whanganui rivier in Nieuw-Zeeland is, in samenspraak met de regering, een eigen rechtspersoon geworden. Dat klinkt wat vreemd, maar als bedrijven rechten hebben, waarom rivieren dan niet? Zo’n ingreep beschermt een gebied dat anders zou zijn overgeleverd aan ondernemers, investeerders en andere mensen die geld ruiken. Als ze vervuild raakt, kan de rivier de schuldige fabriek voor de rechter slepen.
Tegelijkertijd komen met rechten ook plichten, zoals belasting betalen. Mocht de rivier een keer overstromen, dan zal ze een schadevergoeding moeten betalen aan getroffen omwoners. Het is een kunstgreep, een denkoefening, met voor- en nadelen. Maar het is vooral een beperkte oefening. Het gaat voorbij aan de verschillen die bestaan tussen mensen en andere soorten; mensen hebben geld. Mensen hebben regeringen, bedrijven en een 5G-internetverbinding. Mensen hebben, in ieder geval in de ogen van mensen, de macht.
Tegelijkertijd komen met rechten ook plichten, zoals belasting betalen. Mocht de rivier een keer overstromen, dan zal ze een schadevergoeding moeten betalen aan getroffen omwoners. Het is een kunstgreep, een denkoefening, met voor- en nadelen. Maar het is vooral een beperkte oefening. Het gaat voorbij aan de verschillen die bestaan tussen mensen en andere soorten; mensen hebben geld. Mensen hebben regeringen, bedrijven en een 5G-internetverbinding. Mensen hebben, in ieder geval in de ogen van mensen, de macht.
Tip 3: verminder machtsverschillen
Om de macht eerlijker te verdelen tussen alle levende wezens, zullen we eerst eerlijk naar de huidige machtsverhouding moeten kijken. We kunnen er niet zomaar vanuit gaan dat de problemen in een keer opgelost zijn als we met z’n allen naar Mars emigreren (om daar grotendeels in tunnels onder de grond te gaan leven). Dat is nu precies het koloniale Verlichtingsdenken waar we vanaf proberen te raken.
We denken nog altijd in een hiërarchie, met slimme, machtige mensen bovenaan. Middeleeuwse kunstenaars schilderden deze scala naturae: kleurrijke prenten met verschillende figuren erop. Onderaan staan de stenen, de planten, en de dieren. Bovenaan God, de engelen, en mannen. De vrouwen bevinden zich tussen man en dier in: op het niveau van het paard: ze voelen en leven, maar hebben geen intellect.
Toen Mary Wollstonecraft in 1792 A Vindication of the Rights of Woman publiceerde, kwam het haar op veel hoon te staan.
‘Waar houdt het op?’ zei Thomas Taylor. ‘Als we vrouwen rechten gaan geven, kunnen we dat net zo goed met dieren doen.’ Een geintje met een seintje.
We denken nog altijd in een hiërarchie, met slimme, machtige mensen bovenaan. Middeleeuwse kunstenaars schilderden deze scala naturae: kleurrijke prenten met verschillende figuren erop. Onderaan staan de stenen, de planten, en de dieren. Bovenaan God, de engelen, en mannen. De vrouwen bevinden zich tussen man en dier in: op het niveau van het paard: ze voelen en leven, maar hebben geen intellect.
Toen Mary Wollstonecraft in 1792 A Vindication of the Rights of Woman publiceerde, kwam het haar op veel hoon te staan.
‘Waar houdt het op?’ zei Thomas Taylor. ‘Als we vrouwen rechten gaan geven, kunnen we dat net zo goed met dieren doen.’ Een geintje met een seintje.
Tip 4: neem je blinddoek af
Er zit een lastige spanning tussen de dieren-, vrouwen- en antiracismebewegingen. Groepen als PETA proberen het leven van dieren te verbeteren door middel van denigrerende campagnes; posters die dieren gelijkstellen aan vrouwen, die mensen reduceren tot hun lichaam, en die lichamen opnieuw uitbuiten en vernederen. Tegelijkertijd kunnen mensenrechten, feminisme, dierenrechten en antiracisme niet los van elkaar begrepen worden, laat staan verdedigd. (Wie daar meer over wil weten, leest Syl en Aph Ko’s Aphro-ism).
Vrouwe Justitia heeft misschien een blinddoek om, maar voordat iemand daadwerkelijk berecht wordt zijn ze al duizenden keren waargenomen en veroordeeld: een zwarte man, een jonge vrouw, een dier. Het is tijd om de blinddoek af te nemen.
‘Ik leerde op school dat planten immobiel en geen intelligentie hebben,’ vertelt Erno Eskens, ‘Maar inmiddels weet ik beter. We zien dat planten in hun leven verschillende keuzes maken: welke kant ze opgroeien, waar ze tegenop klimmen. Blijkbaar heeft de plant dingen waar hij naar streeft.’ Als die doelen er voor de plant toe doen, is het dan niet onze plicht om die doelen te respecteren, en hem de vrijheid te geven zijn eigen leven in te richten?
Vrouwe Justitia heeft misschien een blinddoek om, maar voordat iemand daadwerkelijk berecht wordt zijn ze al duizenden keren waargenomen en veroordeeld: een zwarte man, een jonge vrouw, een dier. Het is tijd om de blinddoek af te nemen.
‘Ik leerde op school dat planten immobiel en geen intelligentie hebben,’ vertelt Erno Eskens, ‘Maar inmiddels weet ik beter. We zien dat planten in hun leven verschillende keuzes maken: welke kant ze opgroeien, waar ze tegenop klimmen. Blijkbaar heeft de plant dingen waar hij naar streeft.’ Als die doelen er voor de plant toe doen, is het dan niet onze plicht om die doelen te respecteren, en hem de vrijheid te geven zijn eigen leven in te richten?
Tip 5: zoek naar de juiste woorden
De vragen die deze avond aan bod komen, roepen alleen maar meer vragen op. Hoe kunnen we ons een beeld vormen van het Post-Antropoceen, als we het Antropoceen nog niet eens werkelijk begrijpen? En hoe kunnen we onze ego’s vermoorden, als dat nu juist is wat alle levende wezens met elkaar verbindt?
We zitten met z’n allen verwikkeld in een machtsstrijd. Om de conflicten van deze tijd op te lossen, moeten we de wereld proberen te begrijpen zoals hij is: met ons er middenin, deel ervan – niet bovenaan de trap, naar beneden turend.
Als een boom in het bos omvalt, en er geen mens is om het te horen, is de boom dan wel echt gevallen?
- Ja, natuurlijk.
We zitten met z’n allen verwikkeld in een machtsstrijd. Om de conflicten van deze tijd op te lossen, moeten we de wereld proberen te begrijpen zoals hij is: met ons er middenin, deel ervan – niet bovenaan de trap, naar beneden turend.
Als een boom in het bos omvalt, en er geen mens is om het te horen, is de boom dan wel echt gevallen?
- Ja, natuurlijk.
